Zakon pak računarski program, zbog njegovih karakteristika, svrstava u pisana autorska dela, zajedno sa knjigama, brošurama, člancima itd. Autorskopravnom zaštitom, osim računarskog koda, pokrivena je i tehnička i korisnička dokumentacija u bilo kojem obliku njihovog izražavanja, koja prati računarski program, što uključuje i pripremni materijal za njegovu izradu.
Dakle, računarski program je, u smislu Zakona, prepoznat kao pisano autorsko delo i uživa autorskopravnu zaštitu kao i svaki drugi originalni plod duhovnog i intelektualnog rada izražen u nekoj formi.
Autor-programer i nosioci prava na računarskom programu
S obzirom na „duhovno“ poreklo svakog autorskog dela i njegovu čvrstu vezu sa ličnošću njegovog stvaraoca, autor računarskog programa može biti samo fizičko lice, na primer programer koji je stvorio program. Dakle, pravno lice ne može nikada imati status autora. Međutim, pravno lice može biti nosilac imovinskih autorskih prava na računarskom programu, što se često u praksi i dešava.
Inicijalni nosilac autorskog prava na računarskom programu je, dakle, autor, dok drugi nosilac prava može biti nosilac imovinskog autorskog prava, ukoliko ga je ugovorom ili po sili zakona stekao. Na primer, ukoliko je računarski program nastao od strane zaposlenog koji je u radnom odnosu, trajni nosilac svih isključivih imovinskih prava na delu je poslodavac, ako ugovorom nije drugačije određeno. Ali autor može imati pravo na posebnu naknadu ako je to predviđeno ugovorom. Ovo zakonsko rešenje se razlikuje u odnosu na druge forme autorskih dela, gde, ukoliko ugovorom nije drugačije regulisano, imovinska prava na delu pripadaju poslodavcu u trajanju od pet godina, da bi, po proteku tog roka, nosilac prava bio autor.
Autorsko pravo povodom računarskog programa
Kao i u slučaju ostalih autorskih dela, i na računarske programe se odnosi podela subjektivnog autorskog prava na moralna i imovinska prava, odnosno na ličnopravna i imovinskopravna ovlašćenja.
Moralna prava se tiču ličnosti autora i u njih se, između ostalog, ubrajaju prava autora da bude prepoznat i označen kao autor dela, pravo da delo objavi ili ne objavi, da se suprostavi nedostojnom korišćenju i štiti integritet svog dela.
Imovinska prava se uglavnom odnose na aspekt ekonomskog iskorišćavanja autorskog dela i prava na ubiranje naknade. Na primer, imovinska prava su pravo na umnožavanje autorskog dela, stavljanje primeraka dela u promet, emitovanje, pravo na javno saopštavanje, uključujući i interaktivno činjenje dela dostupnim javnosti itd.
Prava na programu u određenim unapred propisanim situacijama mogu biti i ograničena odnosno suspendovana, najčešće kada je to u interesu društvene zajednice ili zakonitog korisnika programa.
Pravo na umnožavanje računarskog programa
Jedno od osnovnih imovinskih prava koje pripada autoru odnosno nosiocu prava nad računarskim programom jeste pravo na njegovo umnožavanje. Drugim rečima, autor računarskog programa ima isključivo pravo da dozvoli ili zabrani umnožavanje računarskog programa koji je nastao kao rezultat prilagođavanja, prevođenja, aranžiranja ili izmene njegovog računarskog programa, bez uticaja na prava lica koje je izvršilo takve izmene. Pod umnožavanjem zakonodavac podrazumeva čak i puštanje programa u rad na računaru. Takav vid korišćenja programa je podložan ograničenjima autorskog prava u korist zakonitog nosioca licence.
Promet prava na računarskom programu
Prava poput moralnih strogo su vezana za ličnost autora i njima se ne može raspolagati. Dakle, ne mogu se otuđiti čak ni voljom autora i svaki oblik njihovog ustupanja bio bi pravno ništav. Autor je, dakle, autor i niko drugi se tako ne može legitimisati.
Imovinskim pravima se pak može raspolagati, odnosno imovinska prava se mogu steći i pravnim poslom – ugovorom, ali mogu biti i predmet nasleđa.
Imovinskim pravima se može raspolagati na isključiv ili neisključiv način, pri čemu se u ugovoru mora naglasiti ukoliko je reč o isključivom ustupanju. U slučaju isključivog ustupanja imovinskih prava, jedino će sticalac prava biti ubuduće ovlašćen da na način propisan ugovorom iskorišćava autorsko delo, dok autor ili treća lica to pravo neće imati. Dalje, u slučaju isključivog ustupanja, sticalac će imati pravo, uz posebnu dozvolu autora, odnosno njegovog pravnog sledbenika, da to pravo ustupa i trećim licima.
Ustupanje imovinskih prava dalje može biti ograničeno predmetno (prema broju radnji koje je sticalac ovlašćen da vrši), prostorno (prema teritoriji na kojoj sticalac može da vrši prava) i vremenski (prema vremenskom trajanju prava).
Zakon popisuje da se autorsko pravo ustupa Autorskim ugovorom, što je osnovni ugovorni odnos kada govorimo o ustupanju autorskog prava na računarskom programu. Međutim, ukoliko govorimo o ustupanju prava na računarskom programu koji u trenutku zaključenja ugovora još uvek nije završen, odnosno još uvek ne postoji, tada se može zaključiti i Ugovor o narudžbini računarskog programa (autorskog dela). U tom slučaju predmet ugovora je ustupanje budućeg primerka autorskog dela, a sve prema specifikacijama i opisu ustupljenih prava. Te informacije su deo samog ugovora. Ovaj drugi ugovor je u praksi podjednako zastupljen kao i autorski ugovor.
Autorski ugovor – Ugovor o ustupanju/prenosu autorskog prava na računarskom programu
Autorski ugovor se zaključuje u pisanoj formi i njegova svrha je ustupanje ili prenos autorskih prava u celini. Autorski ugovor sadrži: imena ugovornih strana, naslov odnosno identifikaciju autorskog dela, prava koja su predmet ustupanja odnosno prenosa, visinu, način i rokove plaćanja autorske naknade ako je ugovorena, kao i sadržinska, prostorna i vremenska ograničenja, ako postoje.
Zakon daje slobodu ugovornim stranama da ugovore naknadu ili da dogovore besplatno ustupanje prava, s tim što, ako se, u tom slučaju, ispostavi da prihod ostvaren korišćenjem autorskog dela premašuje troškove njegovog korišćenja u meri koja omogućuje plaćanje autorske naknade, autor, odnosno njegov naslednik, ima pravo da traži izmenu autorskog ugovora radi ugovaranja naknade.
Za autorski ugovor je važno i pravilo o tumačenju njegovih odredbi – u slučaju sumnji odnosno tumačenja o sadržini i obimu prava koje se ustupa, odnosno prenosi autorskim ugovorom, smatra se da je ustupljeno, odnosno preneseno manje prava. Ovakvom odredbom zakonodavac staje na stranu autora, što je jedan od razloga zbog čega se ustupljena prava moraju detaljno i taksativno navesti.
Ugovor o narudžbini autorskog dela – računarskog programa
Ugovorom o narudžbini autorskog dela autor se obavezuje da za naručioca izradi autorsko delo i preda mu primerak istog. U tom slučaju naručilac ima pravo da objavi delo i da stavi u promet primerak dela koji mu je autor predao, a autor, po pravilu, zadržava ostala autorska prava, ako ugovorom o narudžbini nije drukčije određeno. Međutim, u ovom slučaju postoji izuzetak koji se odnosi na računarski program, za razliku od opšteg pravila. Ukoliko je, na osnovu ugovora o narudžbini autorskog dela, izrađen računarski program, naručilac stiče sva prava iskorišćavanja računarskog programa, ako ugovorom nije drukčije propisano.
Ugovor o licenci
U Republici Srbiji Ugovor o licenci definisan je kao pravni posao kojim se davalac licence obavezuje da sticaocu licence ustupi, u celini ili delimično, pravo iskorišćavanja pronalaska, tehničkog znanja i iskustva, žiga, uzorka ili modela, a sticalac licence se obavezuje da mu za to plati određenu naknadu. Iz navedene zakonske definicije možemo zaključiti da je zakonodavac ovom ugovoru namenio svrhu regulisanja prometa prava industrijske svojine, odnosno patenata i žigova na prvom mestu, dok je promet subjektivnog autorskog prava vezan za autorske ugovore, kako je već objašnjeno.
Međutim, u rešenjima zastupljenim u drugim državama, ugovor o licenci predstavlja osnovni oblik uređenja saglasnosti volja i povodom prometa autorskog prava. A usled sve učestalijeg prekograničnog prometa autorskog prava na računarskom programu, sticaoci prava u Republici Srbiji su u najvećem broju slučajeva prinuđeni da stupaju u ugovorne odnose, gde je ugovoreno materijalno pravo neke druge države, a model ugovora sa kojim se saglašavaju prilikom stupanja u ugovorni odnos upravo je ugovor o licenci.
Pored ugovora o licenci, u praksi su uspostavljeni modeli licenci pod kojima se pod unapred poznatim uslovima raspolaže računarskim programima, a najpoznatije su fleksibilne open source licence, koje dozvoljavaju korišćenje softvera u velikom obimu i bez naknade.
