Za razliku od baze podataka koja predstavlja autorsko delo, ovakva baza podataka se ne ističe originalnošću i kreativnim stvaralačkim radom njenog tvorca, već kod nje značaj ima investicija u njeno stvaranje od strane nekog lica koje je prikupljalo, proveravalo i organizovalo skup određenih podataka (npr. podatke o broju stanovnika Republike Srbije u svrhe demografske statistike). Drugim rečima, u slučaju baze podataka koja je predmet zaštite kao srodno pravo štiti se ulaganje truda i novca u njenu proizvodnju, dok je kod baze podataka koja predstavlja autorsko delo predmet zaštite i onaj deo ulaganja koji predstavlja kreativan rad da bi baza kao takva bila jedinstvena.
Proizvođač takve baze podataka koja nije autorsko delo predstavlja fizičko ili pravno lice koje je učinilo značajno ulaganje, u kvantitativnom odnosno kvalitativnom smislu, u pribavljanje, proveru ili predstavljanje sadržaja baze podataka i kao takvo će uživati određena prava koja mu zakon garantuje, a koja se u smislu Zakona nazivaju „srodnim“.
Primer baze podataka kao predmeta srodnog prava je i telefonski imenik, ili baza podataka lica zaposlenih kod jednog poslodavca, gde su imena poređana po azbučnom redu, odnosno ukoliko postoji neki metod ili sistematizacija po kojoj su podaci složeni i ako im se može pristupiti.
Drugim rečima, ukoliko postoji određeni skup podataka, ali bez unapred utvrđenog kriterijuma, sistema, metoda uređivanja, i kojima se ne može pristupiti na jednostavan, utvrđen i predvidiv način, takav skup podataka ne predstavlja bazu podataka čiji tvorac uživa prava u smislu ovog zakona.
Subjektivna prava koja stoje na raspolaganju proizvođaču baze podataka
Proizvođaču baze podataka na raspolaganju su dve vrste imovinskih prava:
- Pravo da zabrani svaki vid izdvajanja, odnosno ponovnog iskorišćavanja ukupnog ili značajnog dela sadržaja baze podataka, i u kvantitativnom, i u kvalitativnom smislu;
- Pravo da zabrani sistematsko izdvajanje, odnosno ponovno iskorišćavanje onih delova sadržaja baze podataka koji se po svojim svojstvima u odnosu na suštinu baze ne mogu okarakterisati kao važni, ako se to čini na način koji je u suprotnosti s normalnim iskorišćavanjem baze podataka, odnosno ako se na taj način nerazumno vređaju legitimni interesi proizvođača baze podataka.
Pod izdvajanjem sadržaja baze podataka podrazumeva se trajan ili privremeni prenos celokupnog ili značajnog dela sadržaja na drugi medij, bilo kojim sredstvima ili u bilo kom obliku (npr. presnimavanje sadržaja baze sa hard-diska na optički disk), dok ponovno iskorišćavanje sadržaja baze podataka predstavlja svaki oblik činjenja dostupnim javnosti celokupnog ili značajnog dela sadržaja baze podataka, i to stavljanjem u promet primeraka baze podataka, njihovim davanjem u zakup, činjenjem baze podataka dostupnom preko interneta ili dostupnom javnosti posredstvom drugih oblika transmisije.
Pravo na zabranu izdvajanja, odnosno ponovnog iskorišćavanja sadržaja baze podataka na kvalitativan ili kvantitativan način se može dalje prenositi, ustupati ili biti predmet ugovora o licenci. Ono što je veoma važno jeste da se navedeno pravo primenjuje bez obzira na podobnost baze podataka da bude zaštićena i odredbama autorskog prava ili drugih srodnih prava i bez obzira na podobnost sadržaja baze podataka da bude zaštićena autorskim pravom ili drugim pravima. S tim u vezi, pravima proizvođača baze podataka ne nanosi se šteta pravima koja eventualno postoje na sadržaju baze podataka.
To bi značilo da navedeno imovinsko pravo proizvođača baze podataka egzistira bez obzira na to da li je takva baza podobna da bude autorsko delo, kao i da to nikako ne sme da utiče na eventualna prava koja postoje na elementima njenog sadržaja. Npr. ukoliko neko napravi digitalnu kolekciju umetničkih dela nekog umetnika, on je na taj način stvorio bazu podataka koja uživa zaštitu kao predmet srodnog prava i takvo lice će imati status proizvođača baze podataka, pa samim tim i određena imovinska prava. Međutim, to neće dovesti do prestanka autorskih prava na svakom pojedinačnom umetničkom delu koje čini tu kolekciju. Dakle, paralelno će postojati prava proizvođača baze podataka na predmetnoj kolekciji i autorska prava na elementima koji je čine.
Ograničenja prava proizvođača baze podataka
Bez obzira na imovinska prava koja stoje na raspolaganju proizvođaču baze podataka, on ne može da zabrani zakonitom korisniku baze podataka izdvajanje, odnosno ponovno iskorišćavanje onih delova sadržaja baze podataka koji se po svojim svojstvima u odnosu na suštinu baze ne mogu okarakterisati kao važni, u kvalitativnom ili kvantitativnom smislu, i to u bilo koje svrhe, ali pod uslovom da je baza podataka dostupna javnosti.
Zakon uvodi dalja ograničenja imovinskih prava proizvođača baze podataka u korist njenog zakonitog korisnika, pa tako on može bez dozvole proizvođača baze podataka i pod uslovom da je baza učinjena dostupnom javnosti:
- da vrši izdvajanja njenih bitnih delova − onih podataka zbog kojih baza i postoji kao takva, za lične nekomercijalne potrebe, a pod uslovima propisanim Zakonom;
- da vrši izdvajanja njenih bitnih delova za nekomercijalne svrhe nastave, a pod uslovima propisanim Zakonom;
- da vrši izdvajanje i ponovno iskorišćavanje bitnih delova njenog sadržaja radi sprovođenja postupka pred sudskim ili drugim državnim organima ili u svrhu obezbeđenja javne sigurnosti, takođe pod uslovima propisanim Zakonom.
Ono što je važno napomenuti jeste da ovakva ograničenja prava proizvođača baze podataka ne treba dovoditi u vezu sa ograničenjima prava autora baze podataka koja je autorsko delo.
Trajanje prava proizvođača baze podataka kao predmeta zaštite srodnog prava
Pravo proizvođača baze podataka traje 15 godina od dana nastanka baze podataka. Međutim, ukoliko je baza podataka u okviru tog roka učinjena dostupnom javnosti na bilo koji način, pravo traje 15 godina od tog dana. Dakle, trenutak početka računanja roka razlikuje se u zavisnosti od toga da li je baza javno dostupna ili nije.
Međutim, ukoliko dođe do suštinske, kvalitativne ili kvantitativne izmene sadržaja baze podataka, koja bi dovela do toga da se baza podataka smatra novim ulaganjem, takva baza podataka imaće svoj sopstveni rok trajanja.
Pravna analiza je urađena uz koautorstvo advokata Jelene Blagojević Lukić.
