Pozitivno pravo Republike Srbije izjednačava ugovore zaključene u elektronskom obliku, sa ugovorima ispisanim u materijalnoj – papirnoj formi ili usmenim dogovorima, u svim situacijama gde neki drugi zakon ne nameće obavezu ispunjenja posebne forme (kao što je overa potpisa ili solemnizacija). Dakle, na ove ugovore se primenjuju opšta pravila građanskog odnosno obligacionog prava.
Međutim, s obzirom da elektronska forma podrazumeva svoje specifičnosti koje se ogledaju u njenoj nematerijalnosti i zaključivanju „na daljinu“ putem sredstava elektronske komunikacije, na ugovore u elektronskoj formi se primenjuju i dodatna pravila, sa ciljem zaštite javnog interesa, ali i interesa korisnika usluge informacionog društva odnosno kupca u procesu e-trgovine.
Obavezan sadržaj ugovora u elektronskoj formi
Pružalac usluga je dužan da potencijalnom korisniku usluga koji se pojavljuje u svojstvu potrošača, pre zaključenja ugovora odnosno prihvata njegovih odredbi od strane korisnika jasno predoči, na razumljiv i nedvosmislen način sledeće informacije:
- O postupku koji se primenjuje kod zaključivanja ugovora
- O ugovornim odredbama
- O opštim uslovima poslovanja, ako njegove odredbe nisu unutar ugovora, a ugovor upućuje da su njegov sastavni deo
- O jezicima na kojima ugovor može biti zaključen
- O kodeksima ponašanja u skladu sa kojima postupaju pružaoci usluga i upućivanju na internet stranice gde se ti kodeksi mogu pregledati elektronskim putem
Pružalac usluga dužan je da potencijalnom korisniku usluga, pre zaključenja ugovora, obezbedi i tehnička sredstva za prepoznavanje odnosno mogućnost za ispravljanje pogrešnog unosa podataka u poruku pre njene predaje ili slanja. Dakle, korisniku se mora dozvoliti da ispravi pogrešno unet tekst ili da se vrati unatrag radi ispravke ili drugačijih odabira uslova, pre nego što izabere opciju potvrđivanja.
U cilju razumevanja pravnog dejstva navedenih pravila iz prethodna dva pasusa teksta, važno je razdvojiti situacije u kojima se na mestu kupca javlja potrošač, dakle fizičko lice koje robu ili uslugu pribavlja u svojstvu krajnjeg korisnika, ili s druge strane kupac koji nije potrošač, odnosno koji je fizičko ili pravno lice koje robu odnosno uslugu kupuje u svrhe koje su namenjene njegovoj poslovnoj ili drugoj komercijalnoj delatnosti.
U odnosnu na ugovorni odnos gde se na drugoj strani pojavljuje potrošač, pravila o obaveznom sadržaju ugovora u elektronskoj formi imaju snagu imperativne norme i zakon ne dozvoljava njihovu izmenu na štetu potrošača čak ni saglasnošću volja ugovornih strana, dok su promene u korist potrošača dozvoljene, odnosno pružalac usluga može pružiti i više informacija nego što zakon propisuje. Ukoliko je ugovorna strana kupac koji nema svojstvo potrošača, ugovorne strane saglasnošću volja mogu menjati pravila.
Takođe, ukoliko su ugovorne strane svoj sporazum kreirale putem elektronske pošte ili na drugi način koji podrazumeva lični odnosno direktni kontakt, pravila o obaveznom sadržaju ugovora takođe se ne primenjuju.
Sadržaj ugovora u elektronskoj formi mora biti lako dostupan
Pružalac usluga dužan je da obezbedi da tekst ugovora i odredbe opštih uslova poslovanja koje su sastavni deo ugovora zaključenih u elektronskom obliku budu lako dostupni korisnicima usluga. Dostupnost podrazumeva omogućavanje njihovog preuzimanja, skladištenja na uređaj korisnika kao i reporodukovanje. Sadržaj ugovora bi trebao biti dostupan pre pružanja usluge, kao i nakon izvršenja ugovora. Dakle, tekst ugovora u elektronskoj formi može da bude dostupan u formi teksta na internet stranici pružaoca usluga, s tim što pružalac treba da omogući i njegovo preuzimanje na primer u PDF formatu.
Potvrda zaključenja ugovora u elektronskoj formi
Zakon pružaoca usluga obavezuje da bez odlaganja slanjem posebne elektronske poruke, dakle imejlom, potvrdi prijem ili prihvat ponude za zaključenje ugovora u elektronskoj formi, odnosno potvrdi da je ugovorni odnos zaključen. U slučajevima kada korisnik usluga u svojstvu ugovorne strane nije potrošač, obe strane mogu ugovoriti drugačije, odnosno odreći se prava odnosno obaveze da pružalac usluga mora putem elektronske poruke potvrditi zaključenje ugovora. Takođe, ukoliko pružalac i korisnik usluga svoju saglasnost volja ugovaraju putem elektronske pošte ili nekim drugim vidom lične komunikacije, pružalac usluga takođe nema obavezu slanja posebne elektronske poruke.
Trenutak zaključenja ugovora u elektronskoj formi
Posebna elektronska poruka koju pružalac usluga šalje korisniku koji ima svojstvo davaoca ponude, a kojom pružalac vrši prihvat iste, smatra se trenutkom zaključenja ugovornog odnosa.
Ponuda/prihvat ponude i zaključenja ugovora
Pravila o potvrdi zaključenja ugovora odnosno vremenu od kada isti ima pravno dejstvo od značaja su zbog prava i obaveza koje od tog trenutka počinju da se primenjuju na ugovorne strane. Važno je istaći da komercijalna poruka odnosno oglašena prodaja neke robe ili usluge na internetu nema svojstvo ponude (osim ako pružalac usluga ne izjavi drugačije), već korisnik/kupac/naručilac usluge svojim odabirom opcije kupovine, kao i izjavom da je saglasan sa sadržinom predloga ugovora, šalje ponudu pružaocu usluga, koji je vrši prihvat iste slanjem elektronske poruke. Tek prijemom takve elektronske poruke, ugovorni odnos će se smatrati uspostavljenim.
Po opštem pravilu, da bi komercijalna poruka imala karakter ponude ista mora biti istaknuta kao predlog za zaključenje ugovora učinjen određenom licu, koji sadrži sve bitne sastojke ugovora tako da bi se njegovim prihvatanjem mogao zaključiti ugovor. Međutim, slanje kataloga, cenovnika, tarifa i drugih obaveštenja, kao i oglasi učinjeni putem štampe, letaka, radija, televizije ili na koji drugi način, ne predstavljaju ponudu za zaključenje ugovora, nego samo poziv da se učini ponuda pod objavljenim uslovima. Među nabrojane načine slanja poruka koje nemaju karakter ponude, možemo dodati i komercijalnu ponudu učinjenu i putem veb-sajta.
Dakle, u svojstvu davaoca ponude se mogu naći i pružalac usluge i korisnik, zavisno od načina formulacije poziva na sklapanje ugovora, kao i da li isti ima sve bitne elemente ugovora koji se tom prilikom zaključuje. Uobičajeno je da označena roba ili usluga na vebsajtu, zajedno sa cenom i uslovima ne znači i ponudu jer kupac sam odabirom vrste robe, usluga, količine i načina preuzimanja faktički šalje ponudu pružaocu usluge, koji elektronskom porukom vrši prihvat iste, čime i ugovor formalno stupa na pravnu snagu.
